Historia Zespołu Pieśni i Tańca „Frydkowianie”
Chlubą i dumą Szkoły Podstawowej im. Stanisława Hadyny we Frydku jest niewątpliwie Zespół Pieśni i Tańca „Frydkowianie”, który w 2018 r. obchodził 45-lecie istnienia. To był piękny jubileusz. Historia szkoły nierozerwalnie związana jest z działalnością tego zespołu, który decyduje o jej specyfice i wyróżnia ją spośród innych. Niewątpliwie był to także impuls do tego, że szkole nadano w 2001 r. imię profesora Stanisława Hadyny, niestrudzonego propagatora śląskiego folkloru, niezwykłego syna śląskiej ziemi. Instruktorami „Frydkowian” są: Jadwiga Barbara Granatyr (założycielka zespołu) oraz Zygmunt Pyrek.
Zespół istnieje od 1973 r., czyli od momentu, gdy utworzono zgodnie z zarządzeniem ówczesnego Ministra Oświaty tzw. szkoły zbiorcze. Frydek stał się taką szkołą, do której dowożono dzieci z pobliskiej Woli. Również część nauczycieli została przeniesiona, a wraz nimi Jadwiga Granatyr.
Historia zespołu zaczęła się dość przypadkowo. Przypadkiem w Woli, a później we Frydku znalazła się też jego założycielka. Jak to w owym czasie bywało, otrzymała nakaz pracy. Pani Granatyr tak wspomina ten okres: „Oprócz normalnych zajęć dydaktycznych miałam przygotować zespół uczniów do dorocznego Święta Pieśni. Odgórnie zdecydowano, że będzie to wiązanka tańców… rosyjskich. Nie miałam z tym większych problemów, bo jako uczennica liceum żeńskiego w Będzinie tańczyłam w zespole o repertuarze głównie rosyjskim, ponieważ jego opiekunka była Rosjanką. W swoim zespole nie zamierzałam jednak ograniczać się do tego typu repertuaru. Zauroczona zespołem pana Hiacynta z Pszczyny, który w programie miał tańce polskie od Tatr do Bałtyku, zaczęłam marzyć o prezentowaniu folkloru tej ziemi. I tak to się zaczęło. Pokochałam tutejszy folklor jak swój. Urzekł mnie jego dynamizm i żywiołowość. Ujęła za serce gwara”.
Zespół Taneczny (wtedy jeszcze bezimienny) pracował przy prężnie wówczas działającym Ognisku Pracy Pozalekcyjnej, ściśle związanym ze Szkołą Podstawową we Frydku. Pierwszą dyrektorką Ogniska była Grażyna Szarek. Początki były dość trudne ze względu na bardzo skromną bazę materialną. Jednak dzięki zdolnościom organizatorskim dyrektora OPP zespół zaczął dobrze prosperować. W tym czasie uświetniał głównie uroczystości szkolne i środowiskowe.
W 1985 r. dyrektorką Ogniska została Małgorzata Wojtala. Dzięki jej wielkiej pracowitości i zapobiegliwości udało się ubrać zespół w piękne stroje, dodające występom blasku. Ognisko pod kierownictwem kolejnej dyrektorki – Renaty Komandery – zafundowało zespołowi pieśni i tańca oryginalne kostiumy śląskie. Zespół przyjął wówczas nazwę „Frydkowianie” i rozwinął skrzydła.
„Frydkowianie” to zespół, który rozbudza przywiązanie do rodzinnej ziemi, kultywuje śląskie tradycje, popularyzuje dziedzictwo Ziemi Pszczyńskiej. W repertuarze ma wiele śląskich tańców i pieśni, często już zapomnianych, a przez „Frydkowian” na nowo odkrywanych. Są one autentyczne, śląskie, gwarowe. To zespół dynamiczny, twórczy – zaangażowaniem i postawą potrafi stworzyć niepowtarzalną atmosferę. Uczniowie – członkowie zespołu kochają swoją ziemię, jej pieśni, zwyczaje, mowę i strój.
W długiej historii zespół podjął się również wystawienia „Jasełek” wg Leona Schillera. Powstało wówczas barwne widowisko, którego celem było kultywowanie zwyczajów i obrzędów związanych ze świętami Bożego Narodzenia, wychowanie młodzieży w duchu poszanowania wartości chrześcijańskich, narodowych i rodzinnych. Przedstawienie zostało pokazane na Rejonowym Przeglądzie Jasełkowym w Goławcu, uzyskując I miejsce. Sukces spektaklu dodał wiary w możliwości artystyczne zespołu. Młodzież świetnie dawała sobie radę nie tylko ze śpiewem i tańcem, ale i z grą aktorską.
16 maja 1998 r. Zespół Pieśni i Tańca „Frydkowianie” obchodził 25-lecie istnienia. Uroczystości odbyły się w Szkole Podstawowej we Frydku (bo właśnie przy tej szkole, po rozwiązaniu OPP działa zespół). Uroczystość tę zaszczyciło wielu znamienitych gości oraz dawni członkowie zespołu, którzy licznie przyjęli zaproszenie opiekunów do wspólnego świętowania. Po oficjalnych wystąpieniach odbył się popis galowy zespołu. Trzy grupy taneczne zaprezentowały ponad dwadzieścia tańców śląskich, m.in.: kowola, owczareczka, gołąbka, kołomajkę, grozika, szkolorza, skokanego, chodzonego, trojoka, zbierając rzęsiste brawa zgromadzonych.
Druga część uroczystości – biesiada pod nazwą „Śpiewamy dla Was” odbyła się w miejscowym Domu Socjalnym. Zaproszone zespoły folklorystyczne występy dedykowały „Frydkowianom” – zespołowi, który jak ktoś powiedział „jest dla gminy Miedźna najpiękniejszym sztandarem, bo sztandarem żywym, młodym i pełnym radości.”
Równie uroczyście był świętowany jubileusz 35-lecia istnienia zespołu 27 września 2008 r. Z tej okazji zespół otrzymał gratulacje, życzenia, kwiaty i odznaczenia. Najwyższe wręczył poseł na sejm RP Tomasz Tomczykiewicz. To odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Otylia Czerny z Katowic, honorowa obywatelka gminy Miedźna, przywiozła Medal im. Mariana Mikruty, którym śląski oddział Towarzystwa Kultury Teatralnej odznacza zasłużonych dla kultury teatralnej. „Bo Frydkowianie to teatr życia!” – uzasadniła wybór pani Czerny. Oczywiście całość zakończył piękny występ zespołu.
W ciągu 45-letniej historii Zespół Pieśni i Tańca „Frydkowianie” niejednokrotnie uświetniał występami różnego rodzaju uroczystości i imprezy środowiskowe, wnosząc radość, wigor i młodzieńczą energię. Od lat występ zespołu „Frydkowianie” jest stałym punktem gminnych dożynek, uświetnia również uroczyste sesje Rady Gminy, różnego rodzaju jubileusze, bierze udział w imprezach szkolnych, gminnych, powiatowych.
Dniem niezapomnianym dla członków zespołu była niewątpliwie uroczystość nadania Szkole Podstawowej we Frydku imienia profesora Stanisława Hadyny, która odbyła się 12 czerwca 2001 r. To patron nieprzypadkowy, wybrany w dużej mierze dzięki temu, że w szkole kultywowane są wartości regionalne, śląskie oraz działa tu od lat tak wspaniały zespół folklorystyczny, który popularyzuje tańce i pieśni Ziemi Pszczyńskiej. Trudno o bardziej odpowiedniego patrona, bo przecież on odkrył, że „ta śląska dusza to dusza muzyczna”. Postawa życiowa, twórczość artystyczna, umiłowanie i pielęgnowanie tradycji przez profesora Stanisława Hadynę stały się wskazówką do dalszych działań.
Oczywiście w czasie tej podniosłej uroczystości zespół „Frydkowianie” zaprezentował się na scenie, a występ podsumował gość – pisarz śląski Alojzy Lysko: „Wybraliście patrona wielkiego i bliskiego waszym sercom, najlepszego z najlepszych – wy dzieci frydeckie, rozśpiewane, roztańczone, wy potomkowie tak wspaniałych rodów, pielęgnujących muzykę i śpiew Piłatyków, Korczyków czy Duroków. Niech Jego duch często odwiedza Frydek, niech przysłuchuje się próbom i występom zespołu „Frydkowianie”, niech stoi na straży waszych źródeł. Ten duch poprowadzi was do gwiazd.”
Duch profesora Hadyny rzeczywiście towarzyszy przez lata tancerzom i tancerkom zespołu oraz ich opiekunom, bo to najbardziej utytułowany zespół folklorystyczny Ziemi Pszczyńskiej. Przez 45 lat istnienia udało się wypracować bogaty repertuar i piękne układy taneczne, nie tylko śląskie, bo zespół wykonuje także tańce górali beskidzkich i podhalańskich, tańczy również krakowiaka.
Wysoki poziom artystyczny młodych wykonawców znajduje uznanie jurorów na wielu koncertach i przeglądach, w których zespół bierze udział. Trudno byłoby wymienić wszystkie osiągnięcia i laury, dlatego z konieczności trzeba wymienić tylko te najważniejsze.
Zespół Pieśni i Tańca „Frydkowianie” od lat bierze udział w Regionalnym Przegląd Pieśni „Śląskie Śpiewanie” im. profesora Adolfa Dygacza, organizowany jest przez Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny oraz Związek Górnośląski, a także jest jednym z najważniejszych i największych przeglądów tego typu w Polsce. Jego zadaniem jest pielęgnowanie tradycji śpiewaczych regionu śląskiego i prezentacja śląskich pieśni i tańców. „Frydkowianie” biorą udział w tym przeglądzie od początku, a w 2018 r. odbyła się już XXV jego edycja. Wielokrotnie zajmowali pierwsze miejsca w swej kategorii. Kilkakrotnie byli również nominowani do nagrody głównej. Wreszcie udało się ją zdobyć – nagroda Grand Prix – „Szczyglik” został wyśpiewany i wytańczony w XII edycji Śląskiego Śpiewania 5 czerwca 2005 r.
W październiku 2017 r. Zespół Pieśni i Tańca „Frydkowianie” wyjechał do Koszęcina – siedziby zespołu Śląsk. Trzydniowy pobyt był nagrodą, którą zespół otrzymał za I miejsce w swej kategorii w Śląskim Śpiewaniu. Uczniowie wraz z opiekunami mieli możliwość uczestnictwa w warsztatach wokalnych, tanecznych, aktorskich i pięknej dykcji, prowadzonych przez członków i instruktorów zespołu „Śląsk”.
Od wielu lat „Frydkowianie” biorą udział w przeglądzie grup, kapel i solistów ludowych Ziemi Pszczyńskiej „Spotkania pod Brzymem”, które odbywają się w skansenie „Zagroda Wsi Pszczyńskiej”. We wszystkich edycjach tego przeglądu prezentują się niezwykle ciekawie, przyciągając uwagę widzów i zachwyty jurorów i zajmując czołowe miejsca. „To jeszcze nasza perła w koronie. Chluba naszej ziemi. Najlepszy, odnoszący największe sukcesy zespół. Dojrzały folklor. Najciekawsze pieśniczki naszego regionu” – tak na XXII spotkaniach podsumował występ zespołu „Frydkowianie” Aleksander Spyra, twórca i wieloletni organizator oraz dobry duch tej imprezy.
„Frydkowianie” to także najbardziej utytułowany zespół biorący udział w Regionalnym Festiwalu Folklorystycznym Dzieci i Młodzieży w Miedźnej. Już 24 lata, czyli od początku istnienia przeglądu, zespół zajmuje czołowe miejsca, wielokrotnie był laureatem głównej nagrody. Również ostatnia, już XXIII edycja festiwalu to sukces „Frydkowian” – po raz kolejny otrzymali Grand Prix.
Nadanie szkole imienia profesora Stanisława Hadyny sprawiło, że stała się ona członkiem rodziny szkół noszących imię tego wybitnego Ślązaka. Międzypaństwowy Turniej Szkół „Śladami Stanisława Hadyny”, którego celem jest międzypaństwowa integracja uczniów i nauczycieli szkół związanych z postacią profesora Stanisława Hadyny jest okazją do lepszego poznania się i wymienienia doświadczeń. W tych spotkaniach Szkołę Podstawową we Frydku reprezentował kilkakrotnie zespół „Frydkowianie”. W ramach współpracy szkół hadynowskich zespół gościł w Szkole im. Stanisława Hadyny w Bystrzycy w Czechach na Zaolziu, gdzie dał wspaniały występ. Z sukcesami brał również udział w Międzynarodowym Konkursie Muzyki i Pieśni im. Stanisława Hadyny w Koszęcinie.
4 kwietnia 1994 r. zespół „Frydkowianie” wraz z zespołami „Bojszowianie”, „Pszczyna” i „Swojanie” został zaproszony do nagrania płyty, na której zamieszczono repertuar pieśni przyśpiewek zespołów. Dla młodych członków zespołu było to bardzo ważne i niecodzienne wydarzenie, ale również możliwość utrwalenie unikalnego repertuaru zespołu.
Kilkakrotnie w swej historii „Frydkowianie” mieli możliwość występów w telewizji. W maju 1997 r. zespół został zaproszony przez Telewizję Katowice do udziału w Turnieju Folklorystycznym „Na Ludową Nutę”. Przeżycie było ogromne, gdyż po raz pierwszy dzieci i młodzież mogła zobaczyć na żywo studio telewizyjne i brać udział w nagraniu. Jurorzy ocenili zespół bardzo wysoko za autentyczność zespołu i atrakcyjność przedstawionego programu.
W kwietniu 1998 r. odbyło się nagranie audycji w Radiu Katowice. Była to prezentacja pieśni śląskich w audycji pt. „Muzyka na co dzień”.
W maju 1999 r. w Szkole Podstawowej we Frydku odbyło się nagranie audycji telewizyjnej pt. „Zbliżenia” poświęconej zespołowi.
We wrześniu 2002 r. „Frydkowianie” po raz kolejny prezentowali się w Telewizji Katowice w programie „Regiony Kultury”.
W kwietniu 2005 r. uczestniczyli w nagraniu telewizyjnym pt. „Ciekawe krajobrazy Śląska”. Głównym celem tego programu była promocja gminy, dlatego uczestniczyły w nim także inne zespoły naszej ziemi.
12 marca 2012 roku starosta pszczyński Paweł Sadza odznaczył Zespół Frydkowianie statuetką „Żubra” za wieloletnią działalność, krzewienie kultury regionu i rozsławianie Ziemi Pszczyńskiej w kraju i za granicą.
Nie byłoby tego zespołu i tylu sukcesów, gdyby nie Jadwiga Barbara Granatyr – niestrudzona opiekunka i założycielka zespołu, emerytowana nauczycielka Szkoły Podstawowej we Frydku. Jako pedagog uczyła wychowania fizycznego i biologii. Dodatkowo ukończyła Studium Choreografii pierwszego stopnia. Z ogromnym zapałem i poświęceniem pracowała z młodzieżą, przybliżając jej piękno pieśni i mowy i tańca śląskiego. Chociaż tu się nie urodziła, ale tu się spełniła. Oddała Śląskowi, kulturze Śląska, swoją wiedzę i pasję. Aby zgromadzić jak najwięcej materiałów zbierała i nagrywała stare i zapomniane tańce od trojoka, poprzez cygona, rojtendera, żabioka, mietlorza i wiele innych.
Oto co mówi Jadwiga Granatyr o swej pracy, która stała się pasją życia: „Każdy teren, każda ziemia, ma w sobie coś szczególnego, coś, co odróżnia ją od innych, przyciąga, wzrusza. Dla mnie, kiedy przybyłam tu przed laty pięknymi były lasy, łąki, pola. Specyficzny wydał mi się również folklor tej ziemi, kultura ludowa, która jest skarbnicą duszy ludzkiej. W niej to bowiem gromadzą się doświadczenia pokoleń, przeżycia, umiejętności i talenty. I dla mnie ta ziemia była jedyna w swoim rodzaju. Wiedziałam, że tradycje tego ludu, tej ziemi miedźniańsko–frydeckiej należy pielęgnować: pieśni, stroje, tańce, gwarę. Sądzę, że nic nie może tego uczynić lepiej jak zespół folklorystyczny. Dlatego zauroczona tą ziemią, jej bogactwem kulturowym postanowiłam dla niej pracować i dla niej tworzyć. Pieśnią i tańcem rozpalić w młodzieży zapał twórczy. Pomysły czerpałam ze skarbnicy tego ludu i jego tradycji kulturowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Myślę, że to się udało. Przez wiele lat „Frydkowianie” rozsławiali swoją szkołę, gminę, powiat – śląską ziemię – na różnych konkursach, festiwalach i przeglądach. Zachwycali pięknem stroju, pieśni, tańca, mowy”.
Po pierwszej edycji programu „Po naszymu, czyli po śląsku” powiedziała: „A dlaczego nie zrobić czegoś podobnego u nas, na mniejszą skalę, bardziej kameralnie?” I zainicjowała Festiwal Folklorystyczny. I Gminny Festiwal Folklorystyczny odbył się 10 października 1994 r. w Szkole Podstawowej we Frydku. Obszerne fragmenty Festiwalu zostały zarejestrowane i wyemitowane przez Polskie Radio w Katowicach. Audycję nagrał pan Stanisław Jarecki, wielki znawca folkloru śląskiego. Pierwszy raz rzeczywiście było bardzo kameralnie – i tylko w obrębie gminy Miedźna, ale już za drugim razem przyłączyła się Pszczyna, Goczałkowice i Bojszowy. I tak festiwal stał się imprezą cykliczną, znaną w regionie i przyciągającą wielu uczestników z wielu gmin. Z czasem organizację festiwalu przejął Gminny Ośrodek Kultury w Miedźnej, bo impreza bardzo się rozrosła. Festiwal odbyła się co rocznie do dnia dzisiejszego.
Za pracę na rzecz śląskiej kultury ludowej, popularyzowanie pieśni i tańca ludowego Ziemi Pszczyńskiej otrzymała wiele odznaczeń i wyróżnień. Jej liczne zasługi na polu kulturalnym, ogromną promocję gminy Miedźna doceniła Rada Gminy i w 2006 r. nadała pani Granatyr miano Zasłużonego Obywatela Gminy Miedźna. W uzasadnieniu można było usłyszeć: „To ona szukała pieśni, kompletowała stroje. Dzięki niej folklor stał się popularny wśród dorosłych i dzieci. Jednak o jej wartości decyduje nie tylko to, co robiła i robi, ale również to, co potrafi wydobyć z innych ludzi.” W roku 2016 otrzymała statuetkę – „Miedźniański Ul” – to nagroda ustanowiona przez Radę Gminy Miedźna za działalność kulturalną, zaangażowanie w pracę na rzecz kultury, jej upowszechnianie i ochronę.
W 2014 r. została laureatką odznaczenia „Klejnot Ziemi Pszczyńskiej”. Przyznawane jest on za szczególne osiągnięcia kobietom wyjątkowym, które poprzez codzienną pracę inspirują i mogą być wzorem do naśladowania dla innych. Jest też formą podziękowania za podejmowanie aktywnych działań, promujących postawy przedsiębiorcze i społeczne, których dokonania zachęcają do działania i potrafią motywować innych. Jadwiga Granatyr otrzymała to wyróżnienie za działania artystyczne, miłość do ojczyzny i empatię do drugiego człowieka oraz swoją miłość do folkloru, pielęgnowanie kultury i gwary śląskiej, które to wartości zaszczepia wśród młodych ludzi.
Była również nominowana w plebiscycie Dziennika Zachodniego na Osobowość Roku 2017 za założenie i prowadzenie z ogromnymi sukcesami przez 44 lata Zespołu Pieśni i Tańca „Frydkowianie” oraz powołanie do życia Festiwalu Folklorystycznego w Miedźnej, którego jest zarazem komisarzem honorowym.
Trudno wyobrazić sobie zespół pieśni i tańca bez dobrego instruktora muzycznego. W początkowych latach akompaniatorzy towarzyszący zespołowi zmieniali się dość często. Byli to: Antoni Przybylski – nauczyciel muzyki i języka rosyjskiego (1973–1979), Rudolf Trunk – muzyk z Pszczyny (1979–1981),Tadeusz Pisarek – nauczyciel muzyki (1981–1984).
Od 1984 r. do chwili obecnej, czyli 34 lata z zespołem pracuje pan Zygmunt Pyrek. To także dzięki jego ogromnemu zaangażowaniu „Frydkowianie” osiągają laury i prezentują tak wysoki poziom muzyczny. Swoją osobowością i umiejętnościami pedagogicznymi cementuje zespół, zarażając wszystkich niezwykłą energią, radością i optymizmem. Jego wielką zasługą jest to, że zespołowi towarzyszy kapela, dla której aranżuje utwory. Jej skład przez lata zmieniał się, a obecnie tworzą ją: Jan Piłatyk (trąbka), Paweł Saternus (bęben), Wiktor Sporyś (klarnet), i oczywiście Zygmunt Pyrek (akordeon). Kapela, chór, tancerze pod jego kierunkiem stanowią jedno, dając wspaniały efekt sceniczny.
Warto wspomnieć również inne osoby zaangażowane przez lata w działalność zespołu i wspomagające opiekunów w niełatwej pracy. Przez kilka lat z „Frydkowianami” współpracowała nauczycielka nauczania początkowego, Bogusława Danek. Przygotowywała przede wszystkim występy grupy młodszej, tych najmniejszych, którym trzeba poświęcić wiele uwagi i rozbudzić w nich zainteresowanie tańcem i śpiewem ludowym. Tę niełatwą pracę wykonywała właśnie pani Danek. Swoją wiedzą i pomocą służyła również nauczycielka języka polskiego, Ewa Madeja.
Ale szczególnie wielkie słowa uznania i podziękowania należą się przede wszystkim wieloletniej dyrektor Szkoły Podstawowej we Frydku pani Teresie Kłeczek. Zawsze wspierała działania zespołu, była dumna z osiągnięć, dbała o dobro tancerek i tancerzy.
45 lat pracy to spotkanie z setkami uczniów – bo tylu młodych ludzi tańczyło i śpiewało zespole „Frydkowianie” na przestrzeni tych lat – to niezwykła przygoda. Ich imiona i nazwiska zostały zapisane w kronikach zespołu, które prowadzi pani Granatyr, notując najważniejsze wydarzenia i sukcesy. A zespół to nie tylko praca i wielogodzinne próby, aby osiągnąć jak najlepszy efekt. To dużo więcej – to wspólne chwile, zwycięstwa i porażki, wzajemna pomoc, wyjazdy, wspomnienia… To również wycieczki turystyczne, nie tylko krajowe, bo członkowie zespołu mieli okazję zwiedzić Wiedeń, Włochy (Wenecja, Rzym, Monte Cassino, Asyż), Francję (La Salette, Lourdes, zamki nad Loarą, Paryż).
Na zakończenie jeszcze kilka słów Jadwigi Granatyr: „Patrzę na swoich podopiecznych i dziękuję im za to, że pozwolili mi tworzyć, że kochają swoją Śląską Ziemię, że śpiewają na chwałę Bogu i ludziom”.
I oby śpiewali jak najdłużej, żeby wciąż aktualne było motto widoczne nad wejściem do Szkoły Podstawowej we Frydku: „Hadynowska nuta rozbrzmiewać będzie…”.
Ewa Madeja
2018 r.